شناسایی عوامل کالبدی- فضایی مؤثر بر سرزندگی محیطی در فضاهای باز مجموعه مسکونی از دیدگاه طراحان و ساکنین، مورد مطالعاتی: مجتمع‌های مسکونی شهر تهران

امروزه توجه صرف به جنبه کمی طراحی فضا و نگاه تک‌بعدی به آن، سبب کاهش کیفیت اغلب فضاهای عمومی و باز شده است. به طوری که برخی از این فضاها از عدم سرزندگی و پویایی لازم رنج می‌برند. لذا در این پژوهش سعی شده است با هدف یافتن تفاوت دیدگاه‌های ساکنین و طراحان مجموعه‌های مسکونی نسبت به ابعاد کالبدی- فضایی سرزندگی محیطی در فضاهای باز به شناسایی این عوامل از دیدگاه طراحان و ساکنین پرداخته شود و نتایج با یکدیگر مقایسه شده و تفاوت‌ها مشخص شود. روش تحقیق در این مقاله از نوع همسوسازی است که در دو  بخش کمی و کیفی صورت می‌گیرد. در بخش کیفی مصاحبه‌ای نیمه ساختاریافته با کارشناسان و خبرگان طراحی مجموعه مسکونی درخصوص عوامل کالبدی- فضایی مؤثر بر سرزندگی صورت گرفت و عوامل با استفاده از کدگذاری باز مفاهیم با رویکرد نظریه زمینه‌ای استخراج شد و نتایج در نرم‌افزار MAXQDA وارد و شکل آن ترسیم شد. سپس در روش کمی با توجه به ادبیات نظری موجود عوامل مختلف در این حوزه استخراج شده و در نهایت پرسشنامه‌ای از آن تدوین و بین ساکنین به تعداد 376 نفر در تمامی مجتمع‌های مسکونی موردمطالعه توزیع شد و تحلیل نتایج آن با استفاده از آزمون پیرسون در نرم‌افزار SPSS موردسنجش قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که با تحلیل مصاحبه‌های صورت گرفته با کارشناسان، 12 مؤلفه اصلی سرزندگی محیطی در بعد فضایی- کالبدی در فضاهای باز مجموعه مسکونی موردمطالعه تأثیرگذارند. این امر در حالی است که بنا به نظر ساکنین مؤلفه «همبستگی و خاطره‌ساز بودن یک مکان» مؤثرترین مؤلفه تأثیرگذار بر سرزندگی محیطی فضاهای باز مجتمع‌های مسکونی است. این مؤلفه ازجمله مؤلفه‌هایی است که مورد بی‌توجهی کارشناسان قرار گرفته بود و درنهایت با تحلیل پاسخ‌های ساکنین مؤلفه‌های تأثیرگذار دیگر نیز استخراج شد. همچنین با تحلیل نظر ساکنین، مجتمع‌های مسکونی که دارای الگوی پراکنده بودند، در دو مؤلفه انسجام موقعیت‌ها و تنوع فضایی، مجتمع‌های مسکونی که دارای الگوی متمرکز بودند، در دو مؤلفه پیوستگی و گشودگی فضایی و مجتمع‌های مسکونی که دارای الگوی نواری بودند، در چهار مؤلفه فرم، نظم و تنوع، حس تشخص و مناعت طبع و ایجاد عرصه‌های عمومی و خصوصی اشتراک داشتند